ONTSTAAN VAN DE NAAM TOUW TE BERGEN OP ZOOM

 

 

HET ONTSTAAN VAN DE FAMILIENAAM TOUW IN BERGEN OP ZOOM

 

Toen ik in 1980 de gestencilde uitgave Het Vissers- en Schippersgeslacht Touw uit Bergen op zoom [1] in de familie verspreidde wist ik niet beter dan dat de naam Touw voor het eerst in 1703 gebruikt was door Daniel Jansen Touw (1656-….).

 

[1] Er zijn twee exemplaren in openbare collecties. Een in het Gemeente Archief van Bergen op Zoom en een in de collectie van het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag.

 

In het jaar 1703 was hij als Daniel Jansse Toúw gezworene van het vissersgilde te Bergen op Zoom. De naam Touw werd niet altijd genoteerd in de Doop-, Trouw- en Begraafboeken. In notariële akten is dat niet anders.

 

Het was opmerkelijk dat een zekere Hendrick Bastiaense (1698-….) bij zijn huwelijks-inschrijving in 1718 de naam Tou gebruikte. Zijn vader Bastiaen Anthonissen (1674-….) en ook zijn grootvader Anthoni Jansen (1648-….) werden nooit betrapt op het gebruik van de naam Touw. Nu was deze laatste een broer van Daniel Jansen Touw. Dus Hendrick Bastiaense was wel familie. Twee van zijn oudooms en vier achterneven voerden de naam Touw.

Dit gegeven was een aanwijzing dat het ontstaan van de familienaam minstens een generatie verder terug moest liggen. Dankzij de vondst van een tweetal akten uit 1675 en 1685 waarin de naam Tou(w) met Jan Anthonissen in verband werd gebracht kon het gebruik van de naam inderdaad een generatie verder teruggebracht worden. Jan Anthonisse was de vader van Daniel Jansen Touw.

In een akte van Notaris Adriaen van der Creke, gedateert de laatste dag van september 1675, verklaren de gezworen zoutmeters van Bergen op Zoom dat zij sinds mensenheugenis, wanneer het nodig was, tot middernacht hebben gewerkt. Cornelis Mauwe , de nieuwe pachter van de zoutimpost, wil het nachtelijke werken gaan verbieden. Een van de zoutmeters is Jan Anthonissen. 

 

 

Hij werd in deze akte beschreven als Jan Touw Anthonissen out vierentsestich jaeren. De naam Touw is doorgehaald. Dit is tot nu toe het vroegste voorkomen van de naam Touw. Dat de naam geen echte vergissing is bewijst een akte van 10 jaar later.  Jan Anthonissen komt voor als Jan Tou in een notariële akte van notaris Lucas Does gedateerd op 10 septenber 1685. In de beschrijving van de nagelaten goederen van Cornelia Berendans, weduwe van wijlen Sr. Cornelis Matthijssen Cnollaert. Een hele reeks personen is Cornelia Berendans geld schuldig.

 

 

In schuldboek D komt ‘Stoffelijn huijsvrouwe van Jan Toufol / 244 recto’ voor. Zij is de overledene 8 gulden schuldig. Eerst was er onduidelijkheid over de naam Tou. Er staat Toufol geschreven, fol is doorgehaald. Op de nieuwe regel had fol 244 recto moeten staan.[i] Zodat veilig geconcludeerd kan worden dat er Jan Tou staat.

[i] WBA, NA BoZ inv.nr. 0304, akte 75: 13 maart 1685 (Notaris Lucas Does)

 

De familie zoals die voorkomt in hierna volgend schema gebruikte de naam Touw of Tou in ieder geval op papier voor 1713 slechts zelden. In de notariële akten en in de Doop-, Trouw- en Begraafboeken komen leden van deze familie voor met hun voornaam en de vadersnaam, al dan niet verbogen. Het zogeheten patroniem. Tussen 1713 en 1723 begint het gebruik van de naam Touw op te komen. Johannes, Carel, Daniel en Jacobus, de vier zonen van Daniel Jansen Touw komen vanaf 1713 regelmatig voor met de naam Touw en/of Tou. Aanvankelijk is de spelling niet vast. Maar in de loop van de achttiende eeuw komt de schrijfwijze Touw vast te liggen.

 

 

We hebben nu gezien hoe en wanneer de naam Touw bij deze familie in Bergen op Zoom in gebruik komt. Waarom deze naam? Wat is de betekenis van de naam Touw? De literatuur op het gebied van de naamkunde rangschikt de naam Touw, zo hij al voorkomt, onder de namen afgeleid van werktuigen en voorwerpen.

De Familienamenbank van het Centraal Bureau voor Genealogie geeft twee verklaringen voor het ontstaan van de naam Touw. In de eerste plaats is het een patroniem afgeleid van de voornaam Touw < Doude (= Douwe of Doede) en op de tweede plaats is het afkomstig van het zelfstandig naamwoord touw, duidend op het beroep touwslager, de vervaardiger van touw. Geen van beide verklaringen gaat waarschijnlijk op voor de familie Touw uit Bergen op Zoom.

 

In 1947 waren er in Nederland 855 personen met de achternaam Touw en in 2007 waren dat er 1087. De naam die het meest voorkwam in 2007 was De Jong met 86.534 personen. Op plaats 100 stond Verbeek met 9.775 personen.

 

Het is belangrijk om te weten wat 'touw' vroeger betekende.

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal zegt dat ‘touw’ voor dik koord in Brabant in tegenstelling tot Limburg weinig gebruikt wordt. ‘Touw’ in die betekenis is in Zuid-Nederland minder gebruikelijk. Volgens dat woordenboek betekent ‘touw’ ook vistuig en dan in de verbinding ‘staand touw’ en geeft het volgende voorbeeld uit 1388:

 

// Dat hem nyemandt ... en vervoordere ... in der stede graft ofte verhuyrde waterschappe te visschen met eenige hamen ofte staende touwen. Op de verbeurte van den haem off touwe //.

 

Het Middelnederlandsche Woordenboek, 's Gravenhage 1916, geeft voor ‘Touw’ (touw) in de eerste betekenis:

 

werktuig, benodigheden voor het een of andere handwerk of bedrijf, gereedschap.

Ook in betekenis vistuig, aldatgene waarmee men vis vangt, fuiken, netten e.a. // oock wye daer enige corven inne leyde (in die wateren) ofte andere touw, die zal verboren dubbelde boeten //

 

Deze betekenis past wonderwel bij het beroep van visser. Daniel Jansen Touw en zijn broer Jan Jansen Touw vissen al van jongs af aan. Van hun vader Jan Anthonissen, de eerste met de naam Touw,  is alleen bekend dat hij in 1642 een 'schuijte' koopt en werkzaam is als zoutmeter. De zoons van de oudere halfbroer Adriaen Lievenssen van Jan Anthonissen zijn ook visser. Het vissen was dus niet onbekend in de familie.

De belangrijkste vorm van visvangst van de Bergse vissers is van bijzondere aard. De vis waarom het gaat is de ansjovis en deze wordt gevangen in een zogenoemde weer. Een weer is eigenlijk een enorme fuik gemaakt van 4 à 5 meter lange eiken takken die over een lengte van 800 à 1000 meter in een ‘V’-vorm dwars op de stroom op een plaat zijn gezet. Deze vorm van visserij maakt optimaal gebruik van het getij.

Van de broers Daniel Jansen Touw en Jan Jansen Touw is het bekend dat zij juist niet visten met een weer. Zij visten met staande netten (staende touwen) in de buurt van Biervliet. Zie V. DANIEL JANSEN TOUW  Misschien is Jan Anthonissen met vissen begonnen en wel met 'staende touwen'. Dan kan hij naar zijn afwijkende manier van vissen Touw genoemd zijn.

Zo komen we in de buurt van een verklaring voor de achternaam Touw.  Misschien is het niet vergezocht dat de betekenis van de naam Touw =  staand touw = vistuig is.

 

Maar er blijft nog een andere verklaring mogelijk. In de akte uit 1601 waarin de oudste generatie voorkomt wordt oom Faes Adriaenssen genoemd als eigenaar van de helft van een stuk grond. Zijn beroep was leermaker. In die tijd werden leerlooiers ook leertouwers of simpel touwers genoemd. Nee, het onderzoek is nog niet klaar.

 

 

Maak jouw eigen website met JouwWeb